مقدمه:
بازی‌های رایانه‌ای یکی از سرگرمی‌های کودکان، نوجوانان، جوانان و حتی بزرگ‌سالان در عصر جدید است. این بازی‌های مهیج و پر کشش ساعت‌ها کودک و نوجوان ما را در مقابل صفحه‌نمایشگر میخ‌کوب کرده، او را از دنیای واقعیات به عالم تخیلات فرومی‌برد و در این گیرودار یا چیزی را به او می‌آموزد یا چیزی را از او می‌گیرد، یا این‌که او را در تخیلات بی‌پایان به حال خود رها می‌کند. این بازی‌ها در کنار محاسنشان، گاه آثار مخرب روحی و جسمی در کودکان و نوجوانان بر جای می‌گذارند که با توجه به ظرافت فکر و ذهنشان جبران آن‌ها شاید برای همیشه ناممکن شود. لذا وظیفه‌ی ما والدین است که به استفاده کودکان و نوجوانان از بازی‌های رایانه‌ای، چه در جامعه و چه در خانواده، سمت‌وسو داده، آن‌ها را به محملی برای پیشرفت و خلاقیت آنان تبدیل کنیم و از تأثیرات مخرب آن‌ها بکاهیم. اگر از شما بپرسند که چگونه با جهان پیچیده‌ی رایانه‌ها آشنا شدید شاید پاسخ بیشتر شما این باشد که از طریق بازی‌های رایانه‌ای. این بازی بی‌گمان نخستین گام ورود کاربران به دنیای رایانه‌هاست.
محبوبیت و نگرانی
با سرازیر شدن هر چه بیشتر بازی‌های تازه به بازار و افزایش پیچیدگی آن‌ها بازی‌های رایانه‌ای و ویدئوئی در بسیاری از کشورها محبوبیت گسترده‌ای به دست آورده است. بااین‌همه مانند هر رسانه‌ی سرگرم‌کننده‌ی دیگری به‌ویژه رسانه‌ای که نزد کودکان و جوانان بسیار پرطرفدار است نگرانی‌های خاصی از اثرهای جانبی ناخوشایند جسمانی، روانی و اجتماعی و در برخی از موارد شیفتگی زیان‌بار به این بازی‌ها ابرازشده است. موضوع‌های خشونت‌آمیز و ماهیت تعاملی بسیاری از این بازی‌ها زمینه‌ساز این باور شده که خشونت این‌گونه بازی‌ها بیشتر از خشونت برنامه‌های تلویزیونی بر رفتارهای ضداجتماعی کودکان اثر می‌گذارد. در این بازی‌ها این سؤال مطرح می‌شود که آیا این بازی‌ها ماهیتی اعتیادآور دارد یا خیر؟ و آیا پرداختن بیش‌ازاندازه به این بازی از تماس‌های اجتماعی کودکان می‌کاهد؟ و یا به تضعیف عملکرد آنان در مدرسه می‌انجامد؟ همه بازی‌های ویدیوئی ناخوشایند و زیان‌بار هستند؟ همچنین آیا انجام بازی‌های ویدیوئی و رایانه‌ای می‌تواند توانایی‌های ذهنی ویژه‌ای را در کودکان ارتقاء بخشد یا خیر؟
آیا بازی‌های ویدیوئی فقط تأثیر زیان‌بار دارند؟
پس از سال‌ها پژوهش این موضوع ثابت‌شده است که آموزش‌وپرورش کودکان تنها به نوع رسمش آن یعنی به شکل مدرسه‌ای محدود نمی‌شود. روش دیگری نیز وجود دارد که در رهگذر آن دانش واقعی به کودکان آموخته می‌شود. رسانه‌های الکترونیکی منابع بسیار عالی آموزش‌وپرورش و ابداع رایانه نیز تازه‌ترین شکل این رسانه‌هاست.
نقش آموزشی بازی‌های ویدیوئی
بازی‌های ویدیوئی شاخه‌ای از کار با رایانه است. رایانه‌ها توانمندترین بخش رشته‌ای دراز فناوری‌های نوین به شمار می‌رود که یکی پس از دیگری در سده کنونی ابداع شد و می‌تواند عملکرد تلویزیون، رادیو و مخابرات را گسترش بخشد. پژوهشگران بازی‌های ویدیوئی این‌گونه بازی‌ها را منبع یادگیری و نیز سرگرمی به شمار آورده‌اند و نیز عنوان نموده‌اند فعالیت‌های موجود در این بازی‌ها می‌تواند هماهنگی چشم و دست را افزایش دهد و بازی کنان می‌توانند مهارت‌های ویژه برای تجسم فضایی یا ریاضیات را بیاموزند. کودکانی که این بازی‌ها را انجام می‌دهند می‌توانند موقعیت‌های یادگیری خود را افزایش دهند و از دنیای فناوری رایانه‌ها شناخت پیدا کنند و همچنین انجام این بازی‌ها ابزاری نیرومند برای رشد و افزایش عزت
ای کلوپی می‌تواند باعث رشد مهارت‌هایی در مکاشفه استدلالی حل مسئله از راه یادگیری آزمایش و خطا و نیز توانایی درک انجام ماهرانه و کنترل رویدادهای دیداری بر صفحه‌نمایش شود. یک نکته مهم درباره این بازی‌ها این است که معمولاً بازی کنان باید از راه آزمایش و خطا از قاعده بازی سر درآورند و فرضیه‌ها را بیاموزند نه این‌که قاعده‌ها پیشاپیش به آن‌ها گفته شود. این عمل این بازی‌ها را به یک منبع توانمند یادگیری شناختی و فراگیری مهارت‌ها تبدیل می‌کند. بازی کنان باید تعیین کنند که هر نشانه و اصطلاح بر صفحه‌نمایش چه مفهومی‌دارد. کودکان بیشتر به دنبال بازی‌هایی هستند که چالش ذهنی را پدید آورد. بیشتر بازی‌ها سطح‌های دشواری مختلفی دارد و کودکان به‌دقت یک مرحله را پشت سر می‌گذارند و سپس وارد مرحله دشوارتر می‌شوند؛ و برای کودکانی که دارای ناتوانی یادگیری بوده‌اند و یا کودکانی که در زمان درس خواندن از یادگیری دستورالعمل‌ها سر باز می‌زنند بهترین گزینه برای یادگیری می‌باشد؛ و نیز طی پژوهش‌های صورت گرفته مشخص شد که بازی‌های ویدیوئی از رشد ذهنی جلوگیری نمی‌کند بلکه توانایی ذهنی را برمی‌انگیزد و گسترش می‌دهد و انجام مداوم این بازی‌ها بر سرعت تفکر می‌افزاید.
بررسی علت جذابیت بازی‌های ویدیوئی
بازی‌های ویدیوئی در مقایسه با بازی‌های سنتی به خاطر تغییر پی‌درپی تصویر بر صفحه‌ی نمایشگر و ایجاد چالش‌های پیچیده‌تر در مهارت‌های بازی کنان بسیار جذاب‌تر است. سیستم رایانه‌ای توانمند بازی‌های ویدیوئی این امکان را فراهم کرده است که امتیازها بدون هیچ محدودیتی افزایش یابد به‌گونه‌ای که هر بازیکنی با هر کیفیتی در انجام بازی‌ها همواره می‌تواند امتیاز بالاتری را به دست آورد. این بازی‌ها به‌طور طبیعی چالش‌انگیز و هدف اصلی از انجام آن‌ها دستیابی بازیکنان به مهارت بیشتر است؛ و این مهارت تعیین‌کننده نهایی توانایی است؛ و ویژگی مهم این بازی‌ها این است که همیشه هدفی در بردارد. هدف ممکن است رسیدن به پایان یا افزایش امتیاز پیشین و محاسبه و نگهداری خودکار امتیازها باشد. سه ویژگی دیگر نیز وجود دارد که عبارت است از 1-در این بازی‌ها باید درجه‌ای از چالش و دشواری بیشتر از معمول باشد و مشکلات ناشناخته باید بر سر راه بازی کنان قرار بگیرد. 2-جذابیت بازی هنگامی بیشتر می‌شود که خیال‌انگیز باشد و بازی کنان در موقعیتی احساسی قرار گیرند و به‌علاوه باید کنجکاوی را هم برانگیزد. 3-تأثیر شنیداری و موزیک و آهنگ این بازی‌ها که هیجان‌آور می‌باشد و نیز شانسی بودن این بازی‌ها و نیز اهمیت سرعت در این بازی‌ها بر جذابیت این بازی‌ها افزوده است.
آسیب‌های روانی- تربیتی و اجتماعی
1-تقویت حس پرخاشگری
مهم‌ترین مشخصه بازی‌های رایانه‌ای حالت جنگی اکثر آن‌هاست و فرد باید برای رسیدن به مرحله بعدی با نیروهای به‌اصطلاح دشمن بجنگد. "خشونت" مهم‌ترین محرکه‌ای است که در طراحی جدیدترین و جذاب‌ترین بازی‌های رایانه‌ای به حد افراط از آن استفاده می‌شود. چهره‌های معروف هالیوود در این بازی‌ها به‌صورت قهرمانی شکست‌ناپذیر جلوه گری می‌کنند و خشونت‌های بی‌شمار آن‌ها که برای کودکان و نوجوانان جذاب است، آنان را پرخاشگر و ستیزه‌جو بار می‌آورد. "بازی‌های رایانه‌ای پرتحرک باعث بروز بیماری‌های استخوانی و عصبی در ناحیه دست‌ها و بازوها می‌شود و یکی از دلایل شب‌ادراری در کودکان، انجام بازی‌های ترسناک رایانه‌ای است."
راه‌حل 1-والدین اصولاً باید به رایانه و طریقه استفاده از آن و تا حدی با بازی‌های رایانه‌ای و نحوه عملکردشان آشنا باشند و بدانند که هر بازی برای چه سنی است. در این راه می‌توانند از کارشناسان فن کمک بگیرند.
2-معیارهای استفاده از بازی‌های رایانه‌ای را برای فرزندانشان تبیین کنند و به آنان بگویند که مجاز به استفاده از چه بازی‌هایی‌اند. 3-خودشان درصد خرید بازی‌های مناسب سن فرزندانشان برآیند یا لااقل آن‌ها را در این راه همراهی کنند.
2-ایجاد روحیه انزواطلبی در کودکان
بازی‌های رایانه‌ای، به‌گونه‌ای افراد را با خود همراه می‌کنند که گذشت زمان را به‌هیچ‌وجه درک نمی‌کنند و وقتی به خود می‌آیند که ساعت‌های زیادی از وقتشان صرف این بازی‌ها شده است. به‌عبارت‌دیگر، حاضر نیستند رایانه را به خاطر این بازی‌ها رها کرده، به دنبال فعالیت‌های نشاط‌آور و اجتماعی‌تر بروند. لذا کودکانی که به‌طور مداوم با این بازی‌ها درگیرند، درون‌گرا می‌شوند و در جامعه، منزوی و در برقراری ارتباط اجتماعی با دیگران ناتوان می‌گردند. روحیه انزواطلبی باعث می‌شود کودک از گروه همسالان جدا شود که این خود سرآغازی برای بروز نابهنجاری‌های دیگر است.
به اعتقاد پزشکان مقصران اصلی، پدران و مادران‌اند که فرزندان خود را ساعت‌های طولانی در مقابل تلویزیون، رایانه، ویدئو گیم، یا فیلم‌های ویدئویی رها می‌کنند.
راه‌حل: 1-به فرزندان بیاموزیم که از رایانه نیز مانند دیگر وسایل زندگی باید در حد متعادل و معین استفاده کرده، زیرا کار بیش‌ازحد با آن می‌تواند ضررهای جسمی و روحی به دنبال داشته باشد. لذا برای بازی کردن کودکان و نوجوانان با رایانه زمان‌های مشخصی تعیین کنیم و د صورت اتمام وقت، کار با رایانه را تعطیل کنیم. شاید برای دفعات اول آنان کمی مقاومت نشان دهند، اما به‌مرورزمان به نظم استفاده از رایانه عادت می‌کنند.
2-والدین وقت بیشتری به کودک و نوجوان خویش اختصاص دهند. هرقدر وقت گذاری و ارتباط صحیح بین فرزندان و والدین بیشتر باشد، زمینه استفاده از چنین بازی‌هایی کمتر فراهم می‌شود. بهتر است پدران و مادران با فرزندان خویش به کوه‌پیمایی و راهپیمایی بپردازند. به باشگاه‌ها و میدان‌های ورزشی بروند و به بازی‌های موردعلاقه کودکان بپردازند. بدین ترتیب، انرژی عصبی و روانی آنان تخلیه و توجه آنان از بازی‌های رایانه‌ای منحرف می‌شود. پروفسور پیرسون، روانشناس آموزش شورای شهر بیرمنگام معتقد است: بهترین راه‌حل، خارج کردن رایانه از اتاق کودک است.
3-والدین تمهیداتی بیندیشند که خود نیز به نحوی از رایانه برای انجام امور مختلف استفاده کنند تا فرزندان این‌گونه نپندارند که رایانه تنها وسیله‌ای است برای بازی آنان. اگر در طول شبانه‌روز رایانه ساعاتی در اختیار والدین باشد، به همین میزان وسوسه فرزندان برای استفاده از آن کمتر می‌شود.
3-تنبل شدن ذهن کودکان و نوجوانان
تحقیقات اخیر نشان داده است که بازی‌های رایانه‌ای طولانی‌مدت سبب صدمات مغزی می‌شود. این بازی‌ها فقط قسمت‌هایی از مغز را که به بینایی و حرکت اختصاص دارد تحریک کرده، به تکامل نواحی دیگر مغز کمک نمی‌کنند. کودکانی که ساعت‌های زیادی به بازی اختصاص می‌دهند، لب فرونتال مغزشان تکامل پیدا نمی‌کند. لب فرونتال مغز نقش بسزایی در تکامل حافظه، احساس و .... یادگیری دارد. افرادی که لب فرونتال مغز آن‌ها تکامل پیدا نمی‌کند بیشتر مستعد انجام اعمال خشونت‌آمیزند و کمتر توانایی کنترل رفتارهایشان رادارند. راه‌حل: 1-شاید یکی از راه‌کارهای مناسب برای پرورش خلاقیت و نوآوری بچه‌ها توسط بازی‌های رایانه‌ای، استفاده آنان از بازی‌های فکری و معمایی باشد. بازی‌هایی که بیشتر سلول‌های مغزی را به کار وادار و فکر آنان را درگیر کند. شمار این‌گونه بازی‌ها هم کم نیست، اما متأسفانه بچه‌ها استقبال چندانی از آن‌ها نمی‌کنند، مگر قشر خاصی که به این بازی‌ها علاقه‌مند‌است. باید بازی‌های فکری جذابی طراحی کرد که به‌اندازه بازی‌های حادثه‌ای برای کودکان جذاب و پرکشش باشد.
2-به بهانه آموزش نیز می‌توان از بازی‌های فکری بهره برد. نرم‌افزارهای آموزشی می‌توانند نقش مهمی در این زمینه ایفا کنند.
4-تأثیر منفی بر روابط خانوادگی
اعضای خانواده به خاطر مشغول بودن به تماشای تلویزیون یا درگیر بودن با رایانه و اینترنت و بازی‌های رایانه‌ای، کمتر وقت می‌کنند با یکدیگر بنشینند و صحبت کنند. این خود باعث سرد شدن روابط بین والدین و فرزندان شده است، به‌گونه‌ای که آنان کمتر حوصله یکدیگر رادارند.
راه‌حل: بهتر است که والدین به مدتی، هرچند کوتاه، با کودکان و نوجوانان در انجام بازی‌هایشان همراه شوند و در مورد بازی‌های رایانه‌ای با آنان به بحث و تبادل‌نظر بپردازند. بازی‌های دسته‌جمعی اعضای خانواده می‌تواند به گرمی آنان و ایجاد رقابت سالم در میانشان کمک کند.
5-افت تحصیلی
با خصایصی که برای بازی‌های رایانه‌ای برشمردیم بدون شک آن‌ها از عوامل مؤثر در افت تحصیلی محسوب می‌شوند. چراکه وقت زیادی از دانش‌آموز را اشغال می‌کنند و فکر و ذهن او را درگیر مسائل غیر آموزشی می‌کنند.
راه‌حل: حتی این مشکل نیز در ادامه راه‌حل‌های قبلی، سعی و اهتمام والدین و در این مورد به‌خصوص، معلمان و دست‌اندرکاران تعلیم و تربیت را می‌طلبد تا با همراهی و همفکری یکدیگر برنامه‌ریزی درستی برای استفاده کودکان و نوجوانان از بازی‌های رایانه‌ای انجام دهند و از رایانه، بیشتر برای پیشبرد امر آموزش بهره بگیرند.
6-اعتیاد به بازی‌های رایانه‌ای
یکی از خطرناک‌ترین آثار سوء بازی‌های رایانه‌ای "اعتیاد" به این بازی‌هاست که بیش از هر چیز کودکان و خصوصاً نوجوانان را تهدید می‌کند. این تهدید آن‌قدر جدی است که گاه منجر به مرگ می‌شود.
7-بازی‌های رایانه‌ای تأثیر مستقیمی بر عزت‌نفس کودکان دارد و سبب می‌شود رفتارهای مثبت آن‌ها کاهش پیدا کند.
بازی‌های رایانه‌ای موجب کاهش عزت‌نفس در بچه‌ها می‌شود و با گرایش بدون محدودیت و کنترل به این بازی‌ها، فرد به سمت درون‌گرایی سوق پیدا می‌کند و این امر سبب کمرنگ شدن فعالیت‌های اجتماعی در وی می‌شود. تنوع دادن به مجموعه عواملی که می‌تواند اوقات فراغت جوانان را در محیط خانواده و بیرون از محیط خانه پر کند از عوامل مهمی است که فرد را از وابستگی به یک وسیله گذران اوقات فراغت مصون می‌دارد. باید انواع سرگرمی‌ها برای جوانان ایجاد شود تا استعدادها و ظرفیت‌ها در تمام ابعاد پرورش یابد و بحث وابستگی به یک مورد خاص مثل بازی‌های رایانه‌ای از بین برود.
8-مشکلات جسمی
در کنار آثار مخرب روحی بازی‌های رایانه‌ای، کار با این وسیله مشکلات و عواقب جسمی نیز برای استفاده‌کنندگان به دنبال دارد که به‌طور اجمال به بیان آن‌ها می‌پردازیم:
1-مشکلات بینایی: چشمان فرد به دلیل خیره شدن مداوم به صفحه تا حد زیادی ازلحاظ بینایی تحت‌فشار قرار می‌گیرد و دچار عوارض سندرم بینایی می‌گردد. به اعتقاد پزشکان، کودکانی که به مدت طولانی از رایانه استفاده می‌کنند در معرض خطر نزدیک‌بینی قرار می‌گیرند.
2-صدمات اسکلتی: مشکلات نواحی مچ، گردن و پشت، کودکانی را که به مدت طولانی از کامپیوتر استفاده می‌کنند، تهدید می‌کند زیرا فرد در یک وضعیت ثابت ساعت‌ها می‌نشیند و درنتیجه ستون فقرات و استخوان‌بندی او دچار مشکل می‌شود. همچنین احساس سوزش و سفت شدن گردن، کتف‌ها و مچ دست از دیگر عوارض کار نسبتاً ثابت و طولانی‌مدت با رایانه است.
3-پوست فرد نیز مداوم در معرض اشعه‌هایی قرار می‌گیرد که از صفحه رایانه پخش می‌شود. ایجاد تهوع و سرگیجه، خصوصاً در کودکانی که صرع‌دارند، از دیگر عوارض بازی‌های رایانه‌ای است.
راه‌حل‌هایی برای جلوگیری از صدمات جسمی
الف) صدمات بینایی:
1-قبل از شروع مدرسه معاینه کامل از چشم کودکان، ازنظر دید نقاط دور و نزدیک، صورت گیرد.
2-ایستگاه‌های کار با رایانه، متناسب با وضعیت کودکان طراحی شود.
3-فاصله صفحه‌نمایشگر و چشم کودک، 28-18 اینچ توصیه می‌شود.
4-به فرزندانتان اجازه ندهید در فاصله نزدیکی از صفحه رایانه بنشینند.
5-از رایانه‌های دارای صفحه کوچک استفاده کنید.
6-نور صفحه تلویزیون را کم کنید.
7-چشم‌ها باید مسلط به صفحه رایانه باشد.
8-روشنایی اتاق به نحوی تنظیم گردد که زنندگی نور صفحه رایانه به حداقل برسد.
9-والدین باید از رفتارهایی که بر مشکلات چشمی دلالت می‌کند آگاه باشند، از قبیل قرمزی چشم، مالش مکرر چشم‌ها، سردرد، شکایت از تاری دید و خستگی چشم.
10-از پوشش‌های مخصوص رایانه استفاده شود.
ب) صدمات اسکلتی:
برای پیشگیری از این صدمات باید وضعیت صحیح قسمت فوقانی بدن در حین کار با کامپیوتر حفظ شود:
1-پشت به‌وسیله صندلی حمایت شود.
2-در حین نشستن بر صندلی نباید بر عقب زانوها فشار وارد کرد.
3-پاها روی سطح محکم قرار گیرد.
4-زاویه بین ساق پا و ران بیش از 90 درجه نباشد.
5-مچ به‌طور خنثی قرار گیرد (زاویه کمتر از 15 درجه).
6-صفحه کامپیوتر طوری قرار گیرد که کودک بدون این‌که گردنش را به عقب یا جلو خم کند، آن را به‌راحتی ببیند.
7-تجهیزات مناسب (صندلی راحت، میز ثابت، صفحه‌کلید سطح پایین با شیب منفی، موشواره در اندازه مناسب برای کودک) در محل کار وجود داشته باشد.
9-چاقی
از دیگر عوارض جسمانی که به دنبال استفاده بیش‌ازحد از رایانه و برنامه‌های آن به وجود می‌آید. چاق شدن کودکان و نوجوانان به علت کم‌تحرکی در مقابل این دستگاه است. کل حرکت و جنبش بدن در هنگام کار با کامپیوتر به انگشتان دست خلاصه می‌شود و دیگر اعضای بدن بی‌حرکت می‌مانند که این بی‌تحرکی باعث جمع شدن چربی‌ها در برن و نهایتاً چاقی می‌شود.
راه‌حل: باید در کنار استفاده از رایانه، فرزندان را به تحرک و ورزش تشویق کرد و خود نیز با آن‌ها به ورزش پرداخت. در فواصل کار با کامپیوتر مدتی را به حرکت و جابه‌جایی اختصاص داد. به عقیده پزشکان، برای جلوگیری از صدمات اسکلتی و بینایی، کاربر باید از مقابل رایانه برخیزد، چند قدمی راه برود و چند حرکت نرمشی مربوط به گردن، کمر، مچ، ساعد، پا و دیگر اعضا را انجام دهد تا هم رفع خستگی شود و هم اعضای بدن ثابت و بی‌حرکت نمانند و از بروز چاقی نیز جلوگیری شود.
ارسال دیدگاه
دیدگاه شما بعد از تایید در قسمت نظرات نمایش داده خواهد شد.