جايگاه مشاوره در پيشرفت تحصيلي و رشد عاطفي و اجتماعي دانش آموزان

جايگاه مشاوره در پيشرفت تحصيلي و رشد عاطفي و اجتماعي دانش آموزان

اهداف آموزش وپرورش زماني تحقق خواهند يافت که برنامه ها و محتواي آموزشي با توجه به نيازها وامکانات دانش آموزان تهيه و اجرا گردند.  .در مقاله حاضرپس از ذکر مقدمه اي چند درقسمت تجزيه وتحليل مطالب به ترتيب به فايده و اهميت مشاوره،تاريخچة راهنمايي و مشاوره،تعاريف راهنمايي و مشاوره ، اهداف مشاوره و راهنمايي ، ضرورت مشاوره در مدارس ، مشاوره و راهنمايي در نظام آموزش و پرورش ، نقش مشاور در مدارس ، امور تحصيلي ، تأمين بهداشت رواني‌ دانش آموزان و مهم ترين وظايف کادر آموزشي در برابر برنامة مشاوره و راهنمايي پرداخته شده است.

مقدمه:

 انسانتنهاموجودياستکهباهمنوعانخودبهتبادلنظرميپردازدوبرايشناختوحلمشکلاتخودباآنانمشورتوازراهنمايي آنان استفاده مي کند . راهنمايي و مشورت درطول زندگي آدميان مطرح بوده وآنان با کساني که مورد قبول و اعتمادشان بوده مشورت مي کرده اند .باتوسعة علوم انساني و رشدعلوم رفتاري به راهنمايي ومشاوره به عنوان شاخه اي مستقل ازعلوم رفتاري‌توجه شد. امروزه راهنمايي ومشاوره به صورت حرفه اي ياورانه براي کمک به افرادي است كه در رشد ، سازگاري ، تصميم گيري ، روابط خانوادگي ، مهارتهاي اجتماعي وشيوة زندگي مشکلاتي‌دارند ومشاوره به اين افراد کمک مي کند تا راه حل مناسبي براي مشکلات بيابند.اهميت مشاوره ومشورت دردين مقدس اسلام کراراً مورد توجه ائمة اطهار و بزرگان دين قرار گرفته است . بشر امروز در يک دورة پيچيده زندگي مي کند ، يکي از مشخصات اين دوره، تخصصي شدن مسائل و وابستگي افراد به يکديگر جهت استفاده از تخصص آنها براي تداوم يک زندگي متعادل است . لذت بردن از زندگي شخصي و رشد و تعالي شخصيت ، شکوفا نمودن استعدادها و ارضاي نيازها ، اعم از نيازهاي اولية جسماني ، نياز به امنيت و آرامش ، نياز به تعلق ، نياز به دوست داشتن و دوست داشته شدن ، نياز به احترام و نياز به‌شکوفايي در دنياي امروز فرايند ساده اي نيست ، در تمام اين مراحل به مشاور و مشاوره نيازاست .وظيفة نهاد آموزش و پرورش ، در آماده کردن دانش آموزاني که نيروي انساني فردا تلقي مي شوند ، براي مواجهه و سازگاري با مقتضيات قرن بيست و يکم که از حساسيت ويژه اي برخوردار است بسيار حساس و سنگين است . اضطراب ، افسردگي ، سوء مصرف مواد مخدر ، رفتارهاي نابهنجار، مشکلات تحصيلي‌،گرايش ارتباط با جنس‌مخالف از عمده‌ترين مشکلات رواني‌اجتماعي دانش آموزان است ، به طوري که بيش از 32 درصد دانش آموزان از نوعي مشکل اجتماعي رواني رنج مي برند .اهداف آموزش وپرورش زماني تحقق خواهند يافت که برنامه ها و محتواي آموزشي با توجه به نيازها و امکانات دانش آموزان تهيه و اجرا گردند. ازطريق « خدمات راهنمايي ومشاوره» مي توان توانايي ها ونيز محدوديت هاي دانش آموزان راشناخت واز امکانات موجود حداکثر‌استفاده‌را به‌عمل‌آورد.مشاورتحصيلي با شناخت دانش آموزان در زمينه هاي گوناگون مي تواند آنان را به رشته هاي تحصيلي مناسب راهنمايي کند وآنان را در حل مشکلات ياري دهد.گرچه آشنايي معلم با فنون راهنمايي ، تدريس و عملکرد او را مؤثر و پربار مي سازد، ولي معلم به تنهايي نه مي تواند ونه فرصت داردبه تمام مسائل و مشکلات رواني و خانوادگي و تحصيلي دانش آموزان رسيدگي کند و براي هر کدام راه حل ارائه دهد. از اين رو ، مشاور تحصيلي با همکاري معلم و خانواده و مسئولان مدرسه مي توانددانش آموزان را در جهت رفع مشکلات تحصيلي و خانوادگي و رواني وتأمين ثبات عاطفي ياري دهد و نهايتاً نيل به اهداف آموزش و پرورش را ممکن سازد.

فايده و اهميت مشاوره و راهنمايي :

راهنمايي کودکان ونوجوانان و بزرگسالان يک فراگرد بسيار مهم و استثنايي در حل مشکلات و معضلات‌اين‌طبقات‌سني‌مي‌باشد.ضرورت‌مشاوره و راهنمايي قبل ازهرچيز ديگر، در رابطه با حرفه و شغل و مخصوصاً در نظام جديد آموزش و پرورش مطرح مي باشد. چگونگيتجديدنظروتغييريکبرنامهتربيتيمفيدوسازندهوخلاقبهعنوانيکاصلمسلمدرجهتتوسعهوپيشرفتفرهنگوتمدنآشکارشدهاست . پيدايشانقلابصنعتيدراروپاوانقلابدرتکنولوژيوفرستادناقمارمصنوعيبهفضا،نيازمراکزصنعتيبهنيروهاي ماهري که حداکثر کارايي و بازدهي را داشته باشند، همه و همه تغيير و تحول را در نظام آموزشي کشورها ضروري ساخته است.  اينکهچرابايدبرنامههايآموزشوپرورشتغييروتحوليابند،وهمچنينعواملپيدايشراهنماييدرآموزشوپرورشمربوطبهعللياست که مهمترين آنها افزايش  بيرويةجمعيتبهويژهجمعيتجوانکشورهاوافزايشدانشآموزانوعدمتعادلدرتوزيعدانشآموزاندررشتههاوشاخههايتحصيلي،ضرورتبرقراريتعادلبينبازارکاروتربيتنيرويانسانيوافتتحصيليميباشند.  تغييرنامبعضيازمواددرسي مي توان گفت‌که تغيير به وجودآمده است؟پاسخ اين‌سؤال‌منفي‌است .بايدخاطر نشان ساخت که هرگونه اصلاح و تجديدنظر و يا تغييرات اساسي مي بايد از جميع جهات مورد توجه قرار گيرد و نيز بايد مشکلات آن را پيش بيني کرده ، راه هاي رسيدن به اين هدف ها را جستجو نموده و جهت اساسي آن را روشن ساخت. باتوجهبههميننکاتاستکهاهميتوضرورتمشاورهوراهنماييبهعنوانيکاصلمهمدرجريانتعليموتربيتآشکارميگردد.مدرسهبهعنوانيکنهاداجتماعيبايدمتناسببااحتياجاتفرديومقتضياتجامعهباشد . چونجوامعپيوستهدراثرعواملمختلف (نظير جنگ و نزاع ، بيماري ، عوامل طبيعي ، انقلاب و غيره )تغيير مي يابند،مدرسه هم به عنوان يک نهاد اجتماعي بايد متناسب با تغييرات جامعه تحول يابد. مدارس بايد با تحولات فرهنگي،علمي و اجتماعي هماهنگ وهمگام باشند و براي پيشرفت در اينزمينه ها ، متغير و متحولگردند. 

تاريخچه راهنمايي ومشاوره:

دربين ممالک صنعتي،امريکاي شمالي نخستين کشوري است که‌درآن مراکز ويژه راهنمايي ومشاوره تأسيس شده و از ميان افرادي که نخستين بار به ايجاد مرکز راهنمايي در آن سرزمين اقدام کرده اند بايد از فرانک پاستور نام برد که درسال 1908 اولين مرکز راهنمايي راکه درحقيقت مرکز راهنمايي حرفه اي بود درشهر بوستن تأسيس کرد. سال 1332 را مي توان مبدأ شروع راهنمايي به معني خاص آن در کشور خود بدانيم درسال 1334 دراداره مطالعات و برنامه ها دايره اي بنام دايره تحقيقات روانشناسي بوجود آمد که به تهيه برخي تستهاي هوش وسنجش هاي رواني مبادرت کرد و سرانجام کنگره هاي منعقده درتابستان هاي 37 و 38 راهنمايي در مدارس را امري ضروري تشخيص داده و مرکز راهنمايي در اداره کل تعليمات متوسطه به وجود آمد. درسال 1347 اداره کل آموزش راهنمايي تحصيلي در وزارت آموزش وپرورش تأسيس گرديد ودرسال 59 طي بخشنامه اي برنامه راهنمايي و مراکز مشاوره و راهنمايي تعطيل گرديد. از ابتداي سال 67 ضرورت وجود مشاورين در مدارس احساس شد و مجدداً اين رشته شروع به جذب دانشجو نمود.

تعاريف راهنمايي و مشاوره :

مطالعة نظام هاي آموزشي جهان نشان مي دهد که از خدمات راهنمايي و مشاوره به عنوان تسهيل كنندة فرايندتعليموتربيتدردورههايمختلفتحصيليبهشكلمطلوبسودبردهاند. برايراهنماييتعاريفگوناگونيبيانشدهاستكهضمن برخورداري از تنوع ، از وجوه مشتركي نيز بهره مند هستند. براي رعايت اختصار و پرهيز از اطاله كلام تنها به يكي از آن تعاريف بسنده مي كنيم .راهنمايي كوششي است انساني ،براي ايجاد حداكثرتوافق ممكن بين خصوصيات فرد مورد راهنمايي و متقضيات فعاليتي( تحصيلي يا حرفه اي ) كه بدان مشغول خواهد شد ( شكوهي 1367 ) .مفاهيمي كه در راهنمايي بكار برده شده است بسيار متنوع و از تنوع ديدگاهي ، بخش عظيمي از فرايند تعليم و تربيت را شامل مي شود . گزاره‌هاي ذيل مؤيد اين موضوع است : راهنمايي بخشي از كل جريان تعليم و تربيت بطور اعم و مدرسه بطور اخص است . راهنمايي يك سلسله خدمات و كوشش هاي منظم و سازمان يافته است .- منظور از راهنمايي فرد ، كمك به تصميم گيري آگاهانه وعاقلانه و قرار گرفتن درمسير رشد و پرورش قوه قضاوت است .چنانچه راهنمايي را دايره عظيمي از فعاليت هاي تربيتي در آموزش و پرورش بدانيم مشاوره به عنوان دايره كوچك تري در قلب آن دايره عظيم جاي دارد. به عبارت ديگر يكي از مهمترين خدمات راهنمايي، خدمت مشاوره است.

تعريف مشاوره :

يكي از جديدترين تعاريف مشاوره عبارتي است كه در سال 1965 توسط كرومبولتز بيان شده است . او مي گويد: مشاوره از تمامي فعاليت هاي اخلاقي تشكيل يافته است كه در آن مشاور متعهد، تلاش مي كند تا به مراجع كمك كند تا به آن دسته از رفتارهايي بپردازد كه بتواند به حل مشكلات و مسائل او منجر شوند.اما جامع ترين تعريف مشاوره توسط بوركس و استفلر بيان شده است . به گونه اي كه تقريباً به همه جنبه هاي كار يك مشاور در فرايند مشاوره اشاره نموده اند.«مشاوره به رابطه حرفه اي بين يك مشاورآموزش ديده و مراجع دلالت دارد. اين رابطه معمولا مياندونفراست . اگرچهبعضيمواقعمشاورهبابيشازدونفرصورتميگيرد. اينرابطهبرايكمككردنبهمراجعان جهت درك و روشن كردن نظرات آنان در مورد محيط زندگي خود و ياد دادن راه رسيدنبهاهدافانتخابشدهفرديازطريقانتخابراههايسنجيدهوبامعنايفرديوحلمشكلاتهيجانيوميانفرديبرگزارميشود».

اهداف مشاوره و راهنمايي :

در تعاريفي که از راهنمايي به عمل آمده تصريح شده که به فرد کمک شودتا خود را بشناسد. منظور و هدف از اينکه فرد خود را بشناسد اين است که با اين شناسايي به صورت انساني مؤثرتر و خلاق تر ودر نتيجه شادمان تر درآيد. چنين فردي درمعنايي که کارل راجرز بيان داشته به صورت فعال تر ظاهر مي گردد. 
ازطريق مشاوره و راهنمايي فرد نه تنها وضع فعلي خود را درک مي کند ، بلکه از آنچه که به صورت آن درخواهدآمد نيز آگاه مي شود.راجرز معتقد است که هدف بيشتر مشاغل ياري دهنده که شامل مشاوره و راهنمايي نيز مي شود ، افزايش رشد شخصي و رواني فرد در مسير رشد اجتماعي است. بدينطريقراهنماييدارايدوهدفميباشدکهيكيهدفآنيوديگريهدفغاييونهاييميباشد.    

1.هدف آني راهنمايي :      هدفآنيراهنماييکمکوراهنماييفرددرحلمشکلاتتحصيلي،خانوادگيواحياناًشغلي است، که اين را علاج واقعه قبل از وقوع مي دانند و باعث جلوگيري از اتلاف سرمايه مادي و معنوي فرد در راهي ناشناخته مي شود.  

2.هدف غايي ونهايي :   عبارتاستازاينکهفردخودقادرباشديابتواندکهبابينشصحيحبهحلمشکلاتخويشپرداختهوعاقلانهرفتارنمايد.اين است که راهنمايي آني شرط لازم و مکمل راهنمايي غايي و نهايي و خود رهبري مي باشد.    ازآنجاييکهقشردانشآموزبيشازهرطبقهسنيديگرينيازبهمشاورهوراهنماييدارد،لذابيشتريناهدافايندانشمربوطبهموارديميشودکهدرمدارسجنبهعمليبهخودميگيرد.معمولاً هدفهاي يک دوره تحصيلي به صورت زير تحقق مي يابد: 

 ‌أ. برنامههايتحصيليمربوطبهآينده‌ب. تحصيلاتحرفهاي‌ج. فعاليتهايهنري‌د.  فعاليتهايمربوطبهحفظسلامتجسميوفکري‌ه.  رشدعلائقاجتماعيمنظورازايناهدافايننيستکهتنهادانشآموزدريک يا چند فعاليت مربوط به اين هدف ها شرکت نمايد، بلکه لازم است برنامه راهنمايي تحصيلي به طريقي ترتيب يابد که دانش آموز با هر کدام از اين اهداف درگيري فعالانه داشته باشد. به هر طريق،مشاوره و راهنمايي در دوران تحصيل ، اهداف گوناگون و وسيعي را در هر مقطع تحصيلي دنبال ميکند.درخانوادهوجامعهنيزاهدافيرادنبالميکندکهيکيازمهمترينآنهاتجديدسازماندهيخوداست.       

 ضرورت فعاليت هاي راهنمايي و مشاوره در مدارس:

يکي از نهادهاي اجتماعي، نهاد آموزش وپرورش است که مسئوليت مهمي درتربيت کودکان ،نوجوانان و جوانان بر عهده دارد .نگاه گسترده به نقش آموزش وپرورش به عنوان عاملي مؤثر در فعليت بخشيدن به امکانات بالقوه وذاتي افراد ،انتقال اندوختة تجارب گذشتگان ، ارائه ارزش هاي مطلوب ، افزايش معلومات و ايجادمهارت هاي لازم در افراد براي زندگي و بالاخره تسهيل مسير حرکت وجودي آدمي به سوي کمال اهميت اين نهاد اجتماعي را بيش از پيش نشان مي دهد. گسترش کمي آموزش وپرورش‌نشانگر گرايش و‌استقبال‌همگان‌به اثربخشي‌اين نهادوگسترش‌کيفي‌آن‌ناشي ازتوسعة معارف ، علوم و رشد بي وقفه تکنولوژي است که اين دو بر پيچيدگي و ظرافت جريان آموزش و پرورش افزوده است.بنا بر اين براي تحقق اهداف تعليم و تربيت و رشد شخصيت کودکان و نوجوانان بايد ازخدمات راهنمايي و مشاوره به خوبي استفاده کرد. نقش راهنمايي در آموزش و پرورش افراد به حدي است که عده اي ازصاحب نظران آن را نوعي تعليم و تربيت گفته اند و بعضي راهنمايي راتسهيل کننده جريان تعليم وتربيت مي دانند. اگر تربيت را به معني نشو و نمادادن ، زياد کردن ، برکشيدن و به حداعتدال سوق دادن آدمي بدانيم ، تعليم را رشددادن آدمي درتسهيل جريان رشد وکمال آدمي خواهيم يافت. مهمترين‌عواملي که درضرورت راهنمايي و مشاوره و توسعة آن درنظام هاي آموزش و پرورش مؤثر بوده اند عبارتند از:1- توجه به اصالت کودک وآموزش و پرورش وي 2- وجودتفاوتهايفرديدردانشآموزانوضرورتشناختوتوجهبهاينتفاوتهادرامرآموزشوپرورش 3- وجود‌استعدادهايعموميواختصاصي در‌دانش آموزان وضرورت شناخت و پرورش تدريجي و سنجش آنها4- رشدجمعيتوافزايشگرايشهاوعلاقهمندي بهتحصيلدرسطوحمختلفوگسترشعلوموتکنولوژي5- تراکموتنوعواحدهايدرسيدررشتههايتحصيليوضرورتانتخابمناسب6- توسعهمشاغلوحرفهوضرورتانتخابشغلمناسب7- تغييرنگرش ها و ارزشهانسبت به انتخاب رشته هاي تحصيلي و انتخاب شغل8- گسترش نيازهاي جامعه به نيروي انساني درسطوح مختلف مهارت9- وجودمسائلومشکلاتجسماني،عاطفي،اجتماعي،رفتاري،تحصيليوخانوادگيدردانشآموزان. 

خصوصيات مشاوران :

 خصوصياتي که مشاورين را بدين وسيله متمايز و مشخص مي سازد، موضوع تحقيق بسياري از دانشمندان بوده است. اين گونه تحقيقات از موقعي که مطالعه نقش و وظيفه مشاور در سال 1960 به وسيله اتحاديه امريکايي کارکنان راهنمايي آغاز شد، گسترش يافته است. در سال 1951، ماورر نوشت که رشد شخصي يا پختگي ، مهمترين خصوصيت مشاوران ميباشد،اماروشصحيحيبرايارزيابيآنوجودندارد.هامرينوپولسون،مطالعهايرابراياينمسئلهبهتحقيقگذاشتندکهدرآن 91 مشاور،خصوصياتيراکهبهنظرشانعملمشاورهراتسهيلميکردبياننمودند. اينخصوصياتبهترتيبفراوانيپاسخها به شرح زير به دست آمده است:   

 1- فهمياميزاندرکمشاور 2- زمينههمدرديدرجريانمشاوره3- ثباتوپايداري  4- حوصلهوبردباري ۵- عينيت     6- صميميت ۷- حضورذهن 8- انصاف 9- سعهصدر  10- پاکيوصداقت  11- آرامش   12- داشتنفکريباز  13- هوش     14- تعادلاجتماعي  15- ابتکاروخلاقيت  اينهاخصوصياتيبودندکهدرمطالعهوتحقيقهامرينوپولسونبهترتيباولويت،توسطمشاورانشرکتکنندهدرتحقيق (بهتفکيک) خاطرنشانشدهبودند. امااتحاديهتعليموتربيت وسرپرستيمشاوران،ششخصوصيتذيلرابرايمشاوران قلمداد کرده و لازم مي داند:      1- اعتقادبههرفرد        2- تعهددربرابرارزشهايانساني  3-  آگاهيازدنيا     4- داشتنفکريباز  5- شناختخود  6- تعهدحرفهاي

نقش هاي راهنمايي و مشاوره در نظام آموزش و پرورش :

راهنمايي و مشاوره درنظام آموزش وپرورش سه نقش را ايفا مي کند:1- کمک به فرد فرد دانش آموزان به منظور سازگاري با محيط ، حل مسائل ومشکلات شخصي ،بروز و ظهور استعدادها ورشدوتکامل آنان 2- کمک به دانش آموزان درانتخاب مناسب ترين راه ازنظر رشته هاي تحصيلي و انتخاب مناسب شغلي و برنامه ريزي و آمادگي براي زندگي3- ارائه خدمات راهنمايي اعم از:

• خدمات اطلاعاتي:‌منظور از اين خدمت عرضه اطلاعات نظام يافته اي است تا دانشآموزانبتوانند آگاهي کافي نسبت به برنامه هاي درسي،رشته هاي تحصيلي،مقررات وآئين نامه هاي امتحاني، امکانات آموزشي،حرفه اي و شغلي بدست آورند.تا از روي بصيرت راه هاي  مناسب‌را انتخاب کنند.عرضه اطلاعات لازم درزمينه روشهاي صحيح مطالعه و يادگيري دروس درمدرسه‌، اهميت و ارزش علم آموزي،اهداف و انگيزه هاي تحصيلي،آداب وروشهاي برخورد انساني درمحيط مدرسه،انواع مسايل‌مشترک‌دانش آموزان‌وچگونگي‌برخوردبامسايل وشيوه هاي تقويت اراده و راههاي خودسازي درمدارس بسيار بجا و ضروري خواهد بود.
• خدمات مشاوره اي:هدف از اين خدمت درمدارس برقراري ارتباطي اساسي بين دانش آموزان و مشاوران است خدمات‌مشاوره اي، خودشناسي دانش آموزان را تسهيل مي کند و دانش آموزان را ياري مي دهد تا ازطريق ترکيب وتطبيق اطلاعات مربوط به خود و محيط ، مشکلات خود را باز يابند و حل کنند و به تصميم گيري مناسب بپردازند. اين امر مستلزم وجود مشاوراني است که براي اين مهم تربيت و آماده شده اند تا دانش آموزان را درحل مشکلات واتخاذ تصميم هاي معقول و مناسب ياري دهند. مشاوران، رکن اصلي و پايه اساسي برنامه راهنمايي هستند . افرادي که براساس دانش هاي نظري و تجارب علمي ، صلاحيت هاي همه جانبه را براي کمک به دانش آموزان و رفع مشکلات متعدد و متنوع آنان بايد داشته باشند . مشاوران مدارس بايد علاقه مند به دانش آموزان وآگاه به مراحل رشد وتربيت آنان ، واقف به اصول ومباني روانشناسي ، تعليم وتربيت و جامعه شناسي و قادربه بهره مندي از اصول و فنون راهنمايي ومشاوره و داراي تجربه کاري باشند

مجموعه تلاش وکوشش هايي که به شناخت استعدادها ورغبتهاي دانش آموزان منجر مي شود يا آنان را در انتخاب رشته هاي تحصيلي و يا شغلي و رفع مشکلات شخصي و سازشي ياري مي دهد جزء وظايف مشاوران به حساب مي آيد. برنامه راهنمايي و مشاوره در مدارس متوسطه در سه بعد تحصيلي ، شغلي و تربيتي انجام مي گيرد.

نقش مشاوردرمدارس:

مشاوران با تسهيل جريان‌رشد همه جانبة فرد، آموزش مهارت هاي زندگي فردي ، اجتماعي ، کاهش و حذف موانع رشد، خودشناسي و محيط شناسي و ارائه ساير خدمات ياورانة روانشناختي در مدارس نقش بسيارحساسي دارند.  عمدهتريناهدافيکهميتوانازطريقخدماتراهنماييومشاورهبهآنهادستيافتعبارتنداز:

الف) رشد وتوسعه قواي فکري ومعنوي وعقلي دانش آموزان

1- ايجادپيشرفتدرکسبمهارتهايمطالعه 2- راهنماييدانشآموزبرايانتخابرشتههايتحصيلي3- طرحريزي براي انتخاب دروس،براي ادامه تحصيلات4- ترغيبدانشآموزبرايبهرهبرداريخويشبينانهوخلاقانهازنيرويخويش

ب)‌ رشد و توسعه مهارت هاي شغلي و حرفه اي دانش آموز

1- ياريکردندانشآموزانتاازتوانائيهاوعلائقحرفهايخويشآگاهشوند.2- ياريکردندانشآموزان تا ازموقعيت ها وفرصت هاي استخدامي و شغلي جامعه مطلع شوند.3-ياري کردن دانش آموزان تا بر اساس شناسايي خويش و فرصت هاي حرفه اي ، به توسعه و پيشرفت در حرفه و شغل خود بپردازند و طرحها و تصميمات خود را مؤثر سازند.       

ج) رشد وتوسعه شخصيت دانش آموز

1- ياري کردن دانش آموز تا براي خود به عنوان عضوي از جامعه احترام قائل شود.2- ياريکردندانشآموزتادرايجادروابطومناسباتمتقابل،دارايشايستگيشود.3- همکاريبامعلماندرتدارکمحيطسالمومساعددرکلاستابهرشدروانيدانشآموزانکمکشود. 4- ارتباطباوالدينبه منظور ايجاد شناخت رفتارهاي طبيعي و نيازمندي هاي رواني جوانان.

نقش مشاور درامور تحصيلي :

دانش آموزان درجريان تحصيل با مشکلات زيادي مواجه مي شوند که مشاور مي تواند در رفع اين مشکلات کمک هاي مؤثري به دانش آموزان ارائه دهد که پاره اي از اين مشکلات را مي توان به شرح زير شمرد:1- ضعفپايةتحصيلي: درموردچنيندانشآموزانيمشاوربايدبرايفراگيريدروسپايهازنقطهايکهضعفداردبرنامهريزيکندوباکمکخانوادهضعفپايهاي اوراجبرانکند.  فشارآوردنووادارکردندانشآموزبهزحماتشبانهروزيدرسطحبالايتحصيلي بدون توجه به پايه بي فايده است .آماده کردن دانش آموز و اولياي وي براي چنين برنامه اي نياز به جلسات مشاوره اي دارد که متولي آن مشاور مدرسه است.2- کمبوديانبودانگيزه‌تحصيلي:دانش آموزاني وجود دارند که از نظر هوشي در حد طبيعي و ظرفيت لازم براي يادگيري را دارند ، اما انگيزه اي براي درس خواندن ندارند . درمورد اينگونه دانش آموزان که تعدادشان نيز کم نيست مشاوربايد علت تنبلي را جستجو و براي درس خواندن آنها ايجادانگيزه کند.تشويق کردن به انحاي مختلف،ايجادزمينههايموفقيتبرايدانشآموز،اورابهموقعتأييدکردنودر مجموع به کار بردن انگيزه هاي طبيعي مي تواند کارسازباشد.مشاوران با همکاري ساير عوامل آموزشي وپرورشي مي توانند درسه سطح پيشگيري اوليه، ثانويه وثالث اقدام به فعاليت نمايند. مدرسه مکان مناسبي براي اجراي برنامه هاي پيشگيري از مشکلات رواني و عاطفي است و بخش مهمي ازرسالت مدرسه به آموزش سازگاري عاطفي فرد در زندگي اختصاص دارد . لذا مدرسه بهترين فضا و فرصت براي آموزش ترويج شيوه هاي سازگاري صحيح درزندگي فردي و اجتماعي است. مشاوران دربعد پيگيري اوليه با آموزش مهارت هاي زندگي و با ارائه خدمات راهنمايي ،مشاوره و اطلاع رساني در زمينه هاي تربيتي،تحصيلي و شغلي وتسهيل روند ارضاي نيازهاي اساسي دانش آموزان،ازجمله شکوفايي استعدادها وتوانمنديها احساس خود ارزشمندي و اعتماد به نفس، خودشناسي و ارتقاي سلامت‌رواني آنان نقش مؤثري را ايفا مي کند. اينگونه خدمات ازطريق تدريس درس مهارتهاي زندگي درقالب ساعت پرورشي،اجراي آزمون ها و انجام فرايند هدايت تحصيلي و اطلاع رساني شغلي وآموزش فرايند برنامه ريزي تحصيلي و طرح ريزي شغلي درفرصت هاي مناسب اجرا‌مي شود.

نقش مشاوران درتأمين بهداشت رواني دانش آموزان : 

دانش آموزاني از سلامت رواني برخوردارهستند که اولاً خودرا فردي ارزشمند و قابل احترام بدانند و به توانايي هاي خود ‌اطمينان داشته باشند.ثانياً بتوانند بدون دغدغه خاطر و ناراحتي با واقعيات زندگي مواجه شوند وکل وجودشان را همانگونه که هست بشناسند و بپذيرند،ثالثاً با آرامش خاطر و احساس امنيت و با شوق و اميد زندگي کننددانش آموزي که با بحران و مشکل رواني مواجه است توانايي ايستادگي دربرابر فشارهاي وارده را ندارد و در حل مشکلات به طور منطقي و سنجيده عاجز است وتعادل رواني بهم خورده اي دارد. چنين دانش آموزي جهت حل مشکل و برقراري تعادل به مشاوره نياز دارد. مشاورين از عوامل مؤثر تأمين بهداشت رواني دانش‌آموزان درمدارس مي باشند. استفاده ازخدمات راهنمايي و مشاوره درآموزش وپرورش، درنهايت به تأمين بهداشت رواني دانش آموزان منجر مي شود. دربهداشت رواني بهترزيستن وسلامت فکر و بهبود روابط اجتماعي ضرورت دارد.هدف اصلي بهداشت رواني تأمين سلامت فکر و روان و‌سالم سازي محيط فردي و اجتماعي است . مشاور بي آنکه کسي را به دوش بکشد يا به پيش وپس براند چشم انداز تازه اي را به ماجراهاي ذهني او ميگشايد.چشماندازونگاهيکهبه‌آدميمجالزيستنميدهدوفرصتيفراهمميکندتافردخودشرا در ذهنش بازسازي کند و قدرتي را در اختيار فرد مي گذارد تا با بهره گيري از آن نوع جديدي از حضور را درپهنة روابطبينفرديتجربهکند . افزونبراين،مشاوروظيفهنظارتبرخويشرانيزبردوشميکشد .بخشيازمهمترينفعاليتهاياجراييکهمشاورانميتواننددرتأمين بهداشت رواني دانش آموزان انجام دهند عبارتند از :  1- شناختمحدوديتهايرواني،فيزيکيدانشآموزان2-ايجادارتباطصحيحواصوليبين دانشآموزانواوليايمدرسه3- فراهمآوردنفرصتمناسببرايدانشآموزانبهمنظورخودشناسيويادگيريروشهايحلمسألهوتصميمگيري4- مصاحبههايفرديبرايشناختمشکلاتدانشآموزانوراهنماييآنها5- برگزاريجلساتمشاورهفرديوگروهيبادانشآموزانيکهمشکلاتتحصيليوخانوادگيوشخصيدارند .6- تشويقدانشآموزانبههمکاريهاياجتماعي7- ايحادهماهنگيبينفعاليتهايخانهومدرسهبهمنظور بهبود وضعيت تحصيلي ورفتارهايدانشآموزان   8- برگزاريجلساتمستمربحثوگفتگوبادانشآموزانوتلاشدرجهتحلمسائلومشکلاتآنان 9- تشکيل‌جلسات‌مشاوره‌باخانوادهوياري‌دادنوالدينبراي‌رفعمشکلات‌دانش‌آموزانبهشيوهايدرست10-ارزيابي‌نيازها‌وبررسي‌مشکلات‌دانش‌آموزان در‌زمينةمسائل‌شخصي،خانوادگي ، اجتماعي ،تحصيلي ، اخلاقي و انضباطي11-تنظيم و اجراي برنامه هاي آموزشي در زمينه هاي رشد و پيشگيري و درمان مشکلات12- همکاريبامعلمانوکمکبهآناندرحلوفصلمشکلاتدانشآموزانوشرکتدرشوراهايمدرسه13-انطباقدانش آموزان با محيط مدرسه ، معلم و دروس و ايجاد انگيزه هاي مناسب براي درس خواندن و عدم احساس ناتواني درموارد شکست تحصيلي با نگاه جامع به اهداف و وظايف آموزش و پرورش .تفکيک و مرز بندي دقيق بين راهنمايي و مشاورةتحصيلي با ساير ابعاد راهنمايي و مشاوره از جمله راهنمايي و مشاوره تربيتي ، شغلي و حرفه اي اصولي و منطقي نيست .مشکلات دانش آموزان ، زنجيره اي از عوامل فردي و اجتماعي است که نيازمند ديدي جامع نگر و نظام مند به استعدادها و توانائي ها و علائق، شخصيت ، ساختار و وضعيت خانواده و ساير متغيرهاي محيطي است . مشاور مدرسه با آگاهي از ارتباط تنگاتنگ مشکلات تحصيلي با زمينه هاي رواني - اجتماعي دانش آموزان , با استفاده از متون و روشهاي راهنمايي و مشاوره از طريق شيوههايمختلففردي،گروهيوخانوادگيبهدانشآموزانکمک‌ميکندتابابررسيهايهمهجانبةمشکلبتوانندراهحلياراه حل هاي مناسب را انتخاب و براي اجراي آنها برنامه ريزي نمايند و در نهايت عملکرد دانش آموزان در ابعاد مختلف بهبود يابد.يکي از روش هاي مشخص کردن نقش مشاوران اين است که ببينيم شاگردان ، معلمان ، مديران و والدين (يعني گروهي که مشاوران به آنها خدمت مي کنند) آنها را چگونه درک مي کنند. پيدا کردن آگاهي در اين مورد، چگونگي پذيرش مشاوران را از طرف اين افراد مشخص مي سازد.  تحقيقاتيکهراجرزدرزمينهفوق بهعملآورده،معلومکردهاستکهبيشتردانشآموزانمعتقدندکهبرنامهراهنماييرويهمرفتهباارزشميباشد،امابايد خاطر نشان ساخت که دانش آموزان مورد مشاوره راجرز ، جز در مورد انتخاب حرفه و رشته تحصيلي در بقيه موارد، برنامه راهنمايي را منبعي ياري دهنده تلقي نمي کنند شايد يکي از علل اين موضوع عدم پذيرش مشاوران از جانب شاگردان و نبودن تفاهم ميان آنها باشد. دررابطهباعقايد معلمان نسبت به مشاوران ، بايد گفت که« پيرسون» مطالب زير را يک انگيزه احتمالي عقايد خصمانه درباره مشاوران مي داند.براي معلم قبول اين که در مدرسه به وجود متخصصان روابط انساني نياز هست،مشکل مي باشد.زيرا اعتراف به ضرورت وجود اين گونه متخصصان،مستلزم اين است که معلمان را محدود سازد و اين همان چيزي است که معلمان نمي خواهند با آن روبه رو گردند.  مديرانهمنسبتبهضرورتوجودمشاوراندرمدرسه،عقايدمخالفيدارند. درمقالهايازيکمديرمدرسهکهدرمجله «لوک»نقلگرديدهاست،کارمشاورانرادرمدرسهمربوطبهمسئله شاگرداني که مدرسه را ترک مي کنند،داراي کمترين ارزش مي داند و معتقد بود که مشاوران از لحاظ آمادگي و خصوصيات شخصي در درجه دوم اهميت قرار دارند.اين مطلب توسط کاريکاتوري که به وسيله مدير مذکور رسم شده بود،نمايان گرديد اين کاريکاتور روشن مي ساخت که مشاوران در هر سطحي که مورد ارزيابي قرار گيرند، افرادي غير مؤثرمي باشند. نتايج تحقيقات ديگر مربوط به قبول مشاوران از طرف اکثريت مديران، نشان مي دهد که آنها، مشاوران را افرادي همه کاره مي دانند.با اينکه نظريات ذکر شده ظاهراً با هم مرتبط نيستند اما در واقع رابطه نزديکي ميان آنها وجود دارد.در نظر گرفتن کار مشاور از لحاظ معيار اداري (براي مثال کارايي ) مخصوصاً با توجه به انتظارات نابجاي مديران ، صحيح به نظر نمي رسد. اختصاص دادن وظيفه اي به يک فرد و توقع اين که آن فرد همه کاره باشد،نشانگر اين است که مديران جريان واقعي کار را مخفي نگه  ميدارندوبدونترديداگرفرديرابرايانجامکارياستخدامکنندوبعداًوظيفهديگريبهاومحولکنند،اونميتواندوظيفهاصليخودرابهخوبيانجامدهد.  اماعقايدوالديندربارةمشاورانداراياهميتخاصيميباشد.«اورايف»معتقداستکهوالدين وظايف مشاوران را به ترتيب ذيل درجه بندي مي کنند:1- برنامهريزي   2- تلاشبرايحلمسائل مدرسه3- مشاورهباشاگرداندرموردحرفهآيندهآنها  
4- مشاورهباشاگرداندربارهمسائلشخصي

وظايف کادر آموزشي و اداري مدرسه در قبال مشاوره و راهنمايي :

جريان مشاوره و راهنمايي ، زماني در مدارس موفق خواهد گرديد که به عنوان جزئي از کل برنامه آموزشي مدرسه مطرح شود و هر کدام از پرسنل و کارکنان مدرسه اعم از مدير و معاون و آموزگاران وظيفه خود را در قبال هستة مشاوره به خوبي انجام دهند. مهمترينوظايفکادرآموزشيدربرابربرنامة مشاوره و راهنمايي عبارتند از:

1- حمايتازبرنامههايمشاوره،کمکبهمشاورهدرجهتشناختدانشآموزانوتسريعانجامکارهاي مشاوره.     
۲- معرفيدانشآموزانمشکلدارتوسطآموزگاربهمشاور،جهتکمکوحلمشکلآنها.3- هماهنگکردنبرنامهمشاورهباسايربرنامه هاي مدرسه.4- همکاريبامشاوراندرجهتشناسايياستعدادهايشاگردان.     

نتيجه گيري :

برنامه‌هاي راهنمايي مدارس را در گذشته به صورت تأمين نيازمندي هاي آموزشي،   حرفهاي،روانيواجتماعيکودکانتشريحکردهاند.امااغلببرنامههايراهنماييدرراهتأمينيک يا دو منظور اقدام نموده و بقيه اهداف را در درجه دوم اهميت قرار داده و فقط به طور اتفاقي دربرآوردن آنها اقدام کرده است ، امروز در برنامه هاي مشاوره به همة جنبههايذکرشدهدربالاتوجهميشود،بهعبارتديگرمشاورهميدانعملخودراتوسعهدادهودراختياردانش آموزان در همة مقاطع تحصيلي قرار داده است. در گذشته مشاوره خدمتي رسمي ولي سازمان نيافته بودکه به انتخاب شغل محدود مي گشت و امروز به صورت يک سلسله خدمات راهنمايي و شخصي بسيار پيشرفته و هماهنگ درآمده است، بنا بر اين مشاوره شامل تمام جنبه هاي رشد و تکامل شاگرد است. در گذشته راهنما شخصي ناصح بود و امروز نقش مشاور، ارزيابي کنندة پيشرفت فرد، کمک دهندة به او در حل مشکلات ، رابط بين خانه و مدرسه و هماهنگ کنندةفعاليتهاي راهنمايي کارمندان و معلمين ، طرف مشورت در تنظيم برنامه درسي است.در گذشته وظايف راهنمايي ومشاوره به عهدة معلمين ومديراني بود که براي اين کار تربيت نشده بودند و امروزگرايش به اين است که در مدارس يک نفر مشاور يا متخصص راهنمايي تربيت شده وجود داشته باشد.در گذشته منظور مدرسه فقط دادن تعليمات و تنها چيزي که ارزشيابي مي شد،توانايي هاوعدم توانايي هاي ذهني کودک بود، و بر حسب توانايي هايي که داشت و يا به علت نداشتن استعدادهاي مورد نياز به او توصيه مي شد که فلان رشته را انتخاب کند و يا فلان دوره را انتخاب نکند،اما امروز پيشرفت همه جانبة کودک مورد نظر مدارس جديد مي باشد وتنها به کسب مهارتهاي آموزشي ويادگيري هاي درسي اکتفا نمي شود بلکه هدف، رشد همة جانبه شخصيت کودک مي باشد تا به جايگاه و مقام يک فرد بزرگسال کامل برخوردار از سلامت روان برسد.ازجمله اموري که مورد توجه است ، سازگاري هاي حرفه اي ، اجتماعي و شخصيتي اوست ، مفهوم تازة آموزش وپرورش عبارت است از سازگاري با موقعيت هاي زندگي و خدمات راهنمايي با هدف حمايت از مدارس و ايجاد تسهيلات لازم براي رسيدن به آن سازمان يافته است.برنامة جديد راهنمايي با تأکيد بر رشد سلامت روان کودک گسترش مي يابد و لذا اجراي آن به صورت توجه به همة جوانب رشد کودک و همگي ابعاد شخصيت او بر روش قديمي تشخيص و درمان برتري چشمگيري يافته است با اين تعبير لزوم وگسترش خدمت راهنمايي و مشاوره در تمام مقاطع تحصيلي ازابتدايي تا دبيرستان يک ضرورت مسلم در همه جوامع پيشرفته است.

منابع ومأخذ:

1-قشلاقي،محمد:روان شناسي مشاوره وراهنمايي،چاپ اول،انتشارات ماني،13732-نوابي نژاد،شکوه:راهنمايي و مشاوره،چاپ اول،انتشارات معاصر،13733-احمدي ،سيد احمد : مباني و اصول راهنمايي و مشاوره ،انتشارات سمت،13844-حسيني (بيرجندي) ،سيد مهدي، راهنمايي و مشاوره تحصيلي، انتشارات سمت،13755-صافي ، احمد : اصول و فنون راهنمايي و مشاوره در دوره هاي تحصيلي، انتشارات رشد،13816-اردبيلي،يوسف: اصول و فنون راهنمايي و مشاوره در آموزش و پرورش، انتشارات بعثت ، 1380